Πρόωρη εξειδίκευση και συνέπειες

Πέρασαν σαράντα χρόνια από τότε που μπήκα στον χώρο της ποδηλασίας, τότε ήμουν 13 ετών και αυτό που θυμάμαι ήταν πως ένιωθα πάρα πολύ μικρός για το άθλημα και σχεδόν κανείς δεν έδινε σημασία σ εμένα και σε όλους τους συνομηλίκους μου. Στις ημέρες μας ένας 13άρης θεωρείται πλέον “φτασμένος” αθλητής και τις περισσότερες φορές αν δεν έχει τουλάχιστον carbon ποδήλατο δεν τον παίρνουν καν στα σοβαρά! Η ραγδαία αύξηση ακαδημιών τα τελευταία χρόνια στον χώρο της ποδηλασίας και ειδικότερα στις κατηγορίες μίνι λογικά θα έπρεπε να μας δίνει ελπίδες πως η ελληνική ποδηλασία στο μέλλον θα φτάσει πολύ ψηλά. Είναι όμως αλήθεια κάτι τέτοιο;

    Κατ αρχάς θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς εννοούμε λέγοντας “ψηλά” και αν όλοι καταλαβαίνουμε την λέξη με την ίδια έννοια. Είναι “ψηλά” μια θέση στο βάθρο στην κατηγορία μίνι, παμπαίδων ή ακόμη και παίδων; ή “ψηλά” είναι μια θέση στο βάθρο παγκοσμίων κυπέλλων και πρωταθλημάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα; Αν το “ψηλά” για σας είναι το πρώτο από τα δύο, τότε σίγουρα η συνταγή είναι πολύ εύκολη, ξεκινήστε σκληρή προπόνηση στο παιδί σας από την πρώτη δημοτικού και αν δεν εγκαταλείψει στην πορεία, τότε ίσως να έχετε αρκετές πιθανότητες να κάνετε το όνειρό σας πραγματικότητα. Αν όμως στοχεύετε στο δεύτερο “ψηλά “ τότε σίγουρα θα σας φανεί χρήσιμο να γνωρίζετε πως το 70% των αθλητών που συμμετείχαν σε Ολυμπιακούς Αγώνες έκαναν περισσότερα από δύο ή και τρία διαφορετικά αθλήματα στην παιδική τους ηλικία.

Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα απ την αρχή, η αθλητική πορεία ενός αθλητή χωρίζεται σε τρεις βασικές περιόδους

1.στην δειγματοληπτική περίοδο, που είναι μεταξύ 7 έως και 12 ετών

2.στην περίοδο εξειδίκευσης, στις ηλικίες μεταξύ 13 και 16 και τέλος

3.στην φάση της επένδυσης η οποία ξεκινάει μετά τα 17.

Πρακτικά δηλαδή η πρώτη φάση αναφέρεται στις κατηγορίες Μίνι, η δεύτερη στις κατηγορίες παμπαίδων/πανκορασίδων και παίδων/κορασίδων και τέλος η τρίτη ξεκινάει απ την κατηγορία εφήβων/νεανίδων όπου υπάρχουν και οι πρώτες συμμετοχές σε διεθνείς αγώνες.

      Στην δειγματοληπτική περίοδο αναπτύσσονται οι βασικές κινητικές δεξιότητες και είναι αποδεδειγμένο πως παιδιά που έχουν πλούτο ¨κινητικών παραστάσεων¨ έχουν και μεγαλύτερες πιθανότητες να εξελιχθούν σε κορυφαίοι αθλητές. Η έμφαση σ αυτή την περίοδο θα πρέπει να δοθεί στην διασκέδαση και την συντήρηση του ενθουσιασμού και το σίγουρο είναι πως αν ο γονιός είναι αυτός που ¨θυμάται¨ πρώτος την προπόνηση τότε είμαστε σε λάθος δρόμο. Η πρώιμη εξειδίκευση και η έντονη προπόνηση δεν διευκολύνει την ομαλή ανάπτυξη και σίγουρα περιορίζει την ολόπλευρη ανάπτυξη των κινητικών δραστηριοτήτων ενός αθλητή.

         Το μεγαλύτερο ποσοστό των αθλητών που εξειδικεύεται πρόωρα σε ένα άθλημα δεν φτάνει ποτέ στα ψηλότερα επίπεδα απόδοσης, σπάνια οδηγείται σε καλύτερες επιδόσεις ενώ το ποσοστό εγκατάλειψης ή η πιθανότητα για “κάψιμο” είναι πάρα πολύ μεγάλη. Τα παιδιά που ειδικεύονται σε ένα μόνο άθλημα έχουν 50% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν σύνδρομα υπέρχρησης και τραυματισμών, ενώ είναι σίγουρο πως εκτός από σωματικά τραύματα ενδέχεται να αποκτήσουν ψυχικά τραύματα που θα τους ταλαιπωρούν σε ολόκληρη την ζωή τους.

       Σε μια μελέτη σε 1200 αθλητές που έγινε απο πανεπιστήμιο στις ΗΠΑ, διαπιστώθηκε πως η πρώιμη εξειδίκευση σε ένα μόνο άθλημα είναι ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες πρόκλησης σημαντικών τραυματισμών. Αθλητές στη μελέτη αυτή που εξειδικεύτηκαν πρόωρα είχαν 70% έως 93% περισσότερες πιθανότητες να τραυματιστούν από τους αθλητές που έκαναν περισσότερα από δύο αθλήματα.

          Ακόμα όμως και αν οι γονείς ή οι προπονητές γνωρίζουν και κατανοούν τους κινδύνους που εγκυμονεί η πρόωρη εξειδίκευση, τις περισσότερες φορές είναι απρόθυμοι να δοκιμάσουν σε ένα διαφορετικό άθλημα επειδή φοβούνται πως το παιδί τους θα ¨μείνει πίσω¨ σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας τους. Ουσιαστικά ακόμη και αν γνωρίζουν πως βρίσκονται σε λάθος δρόμο αισθάνονται ανήμποροι να αλλάξουν πορεία και έχουν κολλήσει σε ένα φαύλο κύκλο που είναι σίγουρα επιζήμιος για τα παιδιά, τα οποία τις περισσότερες φορές γίνονται θύματα ανεκπλήρωτων ονείρων τις παιδικής ηλικίας των γονιών ή των προπονητών τους.

       Υπάρχουν προπονητές που υποστηρίζουν τον νόμο των 10 ετών ή των 10.000 ωρών εξειδίκευσης, που όπως λένε χρειάζεται ένας αθλητής για να τελειοποιηθεί, όμως ο Άντερς Έρικσον που διατύπωσε αυτόν τον νόμο δεν αναφέρονταν στον αθλητισμό. Η διαστρέβλωση του κανόνα των 10.000 ωρών διαδόθηκε από τον Μάλκολμ Γκλάντγουελ ο οποίος δεν έλαβε υπ όψιν του τα στοιχεία που οδηγούν στην αθλητική κορυφή όπως είναι τα γενετικά προκαθορισμένα χαρίσματα ενός αθλητή, τις προπονητικές μεθόδους αλλά και τις ευκαιρίες που δημιουργούν τις περισσότερες φορές τυχαία περιστατικά στην ζωή ενός αθλητή. Σε σχετική έρευνα διαπιστώθηκε πως οι περισσότεροι αθλητές της κατηγορίας ελίτ χρειάστηκαν πολλές φορές λιγότερες και από τις μισές ώρες ή χρόνια για να φτάσουν σε κορυφαίο επίπεδο, στηριζόμενοι απλά σε μία ευρύτερη κινητική βάση και όχι την εξειδίκευση.

        Προσωπικά πιστεύω πως μία προπόνηση με ποδήλατο για τα παιδιά της ηλικίας των 7-8 ετών, δύο για την ηλικία των 9-10 ετών και τρεις για τα παιδιά 11-12 ετών είναι υπεραρκετές αν θέλουμε να διατηρήσουμε μακροπρόθεσμα τον ενθουσιασμό ενός παιδιού στο άθλημα. Ο συνδυασμός δύο ή ακόμη και τριών διαφορετικών αθλημάτων σε αυτές τις ηλικίες είναι το ιδανικό. Σε κάθε περίπτωση η έννοια προπόνηση σε αυτές τις ηλικίες θα πρέπει να είναι ταυτόσημη με το παιχνίδι και αν το παιδί έχει την πολυτέλεια να παίξει έξω ελεύθερα με τους φίλους του, τότε σίγουρα θα αποκτήσει τις επιπρόσθετες κινητικές παραστάσεις που έχει ανάγκη για να φτάσει ψηλά ως αθλητής αλλά κυρίως ως προσωπικότητα. Ίσως θα πρέπει πλέον σε εθνικό επίπεδο να αναθεωρήσουμε τα κίνητρα που δίνονται στις μικρές ηλικίες, γιατί αυτά οδηγούν σε μια κατηγορία εφήβων που χρόνο με τον χρόνο συρρικνώνεται όλο και περισσότερο.

      Αυτό που κατέληξα μετά από 30 χρόνια ως προπονητής και έχοντας την τύχη να έχουν περάσει πολύ μεγάλοι αθλητές από τα χέρια μου στα πρώτα τους βήματα, είναι πως θα πρέπει να είμαστε πολύ υπομονετικοί στις μικρές ηλικίες ακόμη και αν αυτό ενδεχομένως μας στερήσει πολλές ¨επιτυχίες¨ και ίσως μας κάνει να φαινόμαστε λιγότερο καλοί ως προπονητές στα μάτια κάποιων αδαών.